وقف نامه گازران یکی از اسناد ارزشمند تاریخی و حقوقی است که به وقف املاک و داراییهایی توسط یک خیراندیش به نام مستشار الملک محمدشفیع بن محمد حسن گرکانی در منطقه گازران (که احتمالاً مکانی در ایران است) اختصاص دارد. این وقفنامه نشاندهنده نیت خیرخواهانه واقف برای استفاده از اموال خود در راه خدمت به جامعه و به ویژه حرم حضرت معصومه (س) است
سند وقف نامه گازران
• هو الواقف على الضمائر
هذه سته نُسخ
بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین، الحمد الله الذی هدانا لهذا وما کنا لنهتدی لولا أن هدینا الله و الحمد الله الذى جعلنا من المتمسکین بولایه امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب و أولاده الطبین الطاهرین الغر المیامین (صلوات الله علیهم اجمعین)، والصلوه والسلام و على نبیه و صفیه و خیرته من خلقه خاتم الأنبیاء و أشرفهم محمد صلى الله علیه و آله و على وصیه و وزیره و خلیفته و حافظ سره أفضل الأوصیاء و أقدمهم أمیر المؤمنین أبی الحسن علی بن ابی طالب و أحد عشر من أولاد الطیبین الطاهرین المعصومین المکرمین و لعنه الله على أعدائهم و غاصبی حقوقهم و منکری فضائلهم إلى یوم الدین.
و بعد وقف صحیح شرعی و حبس مؤبد ملی نموده بنده ذلیل گنهکار تپه روزگار سیاه محمد شفیع بن محمد حسن همگی و تمامی سه دانگ مشاع از جمله شش دانگ قریه گازران نو واقعه در محال جعفر آباد ساوه را که محدود است به حدود اربعه ذیل از قنات و زمین مزروعی به انضمام چهاردانگ از شش دانگ یک قطعه باغ و چهاردانگ از کل شش دانگ یک حجر طاحونه و چهاردانگ قلعه و بیوتات رعیتی شرقی به مزرعه پستکان غربی به گازران کهنه، ملکی واقف، جنوب به سنگچین سر راه طغرود شمالی به مزرعه نورآباد که متعلق به چهار دانگ و یک چارک ملک متصرفی گازران است و چهاردانگ از کل شش دانگ خانه ابراهیم مسگر و چهاردانگ از کل شش دانگ یک بابا یخچال و چهار دانگ از کل شش دانگ یک قطعه باغ یونجه قریه مزبور را بر آستانه مقدسه حضرت معصومه فاطمه بنت موسی بن جعفر (صلوات الله علیها و على آبائها الطاهرین و أجدادها المعصومین المکرمین) که همه ساله وجه منافع آنها موافق تفصیل ذیل قریه گازران نو از جمله شش دانگ [به قرار ذیل] چهاردانگ از شش یک قطعه باغ چهاردانگ از کل شش دانگ یک حجر طاحوئه چهاردانگ قلعه و بیوتات رعیتی چهاردانگ از کل شش دانگ یک باب یخچال، چهاردانگ از کل شش دانگ ملک ابراهیم مسگر چهاردانگ از کل شش دانگ یک قطعه باغ یونجه مخارج شام خدام آستانه مبارکه و روضه خوانی لیالی جمعه ایام سال برسد و تولیت آن را به جناب مستطاب سلامه دودمان مصطفوی و فخر خاندان مرتضوی آقای متولی باشی، سرکار فیض آثار (سلّمه الله تعالی) و اولاد امجاد جناب معزی الیه که نسلاً بعد نسل دارای تولیت باشند، واگذار نموده.
مخارج خدام و روضه خوانی ۷۰۶ تومان، شام خدام آستانه سی تومان، شام لیالی روضه خوانی ۲۴ تومان، طلاب دو دینار، غُربا دوازده دینار، روضه خوان …… سرکشیک و صاحب منصب …… تومان، خدام …… تومان، کفشدار …… تومان [دینار]، ناظر و آشپز و شاگرد …… تومان، فراش …… تومان، برنج …… تومان و …… قران و…… دینار، قند و چای و تنباکو و ذغال شبهای جمعه …… تومان و …… قران و …… دینار، قند و چای …… قران و …… دینار، قیمت تنباکو و ذغال لیالی جمعه …… تومان و …… دینار و سایر مخارج …… تومان و …… قران، حق التولیه …… تومان و …… دینار و عباسی، حق التولیه …… تومان، مواجب مباشر گازران …… قرآن، حق النظاره صاحب منصبان و …… تومان، روضه خوان …… دینار، قیمت هیزم زمستان …… تومان، صرف روشنایی …… تومان و مجلس شام …… تومان، مواجب ناظر کارخانه (یک ماهه) تومان، مواجب آشپزخانه و شاگرد ایضاً …… تومان و …… دینار و هرگاه خدای ناخواسته اولاد ایشان منقرض شد یا این که تولیت به خانواده خود ایشان یا به خانواده دیگر منتقل گردید، تولیت آن با متولی فقیه اعظم آن عصر است، هر که باشد.
و همچنین سرکشیکان عظام و صاحب منصبان آستانه مقدسه، که مدیر کشیکها میباشند در عصر هر که باشد، حق نظارت دارند و به اطلاع و صلاحدید ایشان موقوفه مذکور به اجاره داده شود یا این که مخارج از قبیل مخارج قناعت و تعمیرات سکنه و غیره آنجا لازم باشد و همچنین در خرید اجناس و مصارف آن باید ناظر باشند.
و شرط شد که اگر ان شاءالله اجاره موقوفه علاوه بر مخارج فوق، که تعیین شده، بشود به تومان همه اوقاف در نزد تولیت ضبط و حاضر باشد که هرگاه مخارج خرابی قنات یا این که خدای ناخواسته محصول را آفتی برسد، یا این که قیمت اجناس ترقی حاصل نماید،که قیمت علاوه از آنچه منظور شده بشود، به مصارف مذکوره به اطلاع ناظر برسد که در شام و سایر مخارج کسر و نقصی روی ندهد.
و اگر ان شاءالله تعالی خرابی در قنات به هم نرسید و محصول هم عیبی نکرد، اضافه جمع شود تا به مبلغ …… تومان برسد، همین که به مبلغ …… تومان رسید، آن همچنان که ذکر شد نگاه دارند و …… تومان دیگر را تومان میانه خدام مطابق قسمت نامچه که در دست دارند و قسمت نموده، بدهند و پنجاه تومان دیگر را به پنچ نفر که یک …… تومان باشد از جوانهای عرب سادات بیچیز خدام مقدسه بدهند، که عروسی نمایند.
و هم چنین شرط شد که هرگاه قیمت اجناس ارزان تر از آن چه قیمت شده بشود، تفاوت را روی تنخواه بگذراند، سال به سال تا به حد …… تومان برسد.
و اگر خدای نخواسته گرانی فوق¬العاده شد یا این که محصول را آفتی رسید، منافع آن سال هرچه میشود. حساب نمایند، مخارج شام را به اندازه دخل آن سال قرار بدهند به این معنی که یک شب آبگوشت بدهند و یک شب چلو و اگر خسارت بیشتر است، هفتهای دو شب که یک شب دوشنبه باشد و یک شب جمعه چلو بدهند و پنج شب دیگر آبگوشت و احیاناً اگر خسارت زیادتر شد، شبهای جمعه آن شب را چلو بدهند و سایر لیالی را آبگوشت که دخل ملک، کفایت مخارج را بکند.
و قرار مخارج سال هم این قسم داده شده که محصول هذه السنه به مصارف سنه آتیه برسد و اوّل سال قرار می¬باید داده شد [کذا] که همیشه اوقاف پول نقد حاضر داشته باشد تا اجناس و تدارکات را یک جا در موقع ارزانی آن جنس بخرند که تفاوت کلی به جهت موقوفه حاصل شود.
و شرط دیگر این که خدام کشیک که در هر شب کشیک حاضر میشوند، باید تا صبح کشیک خانه مبارکه حاضر بیتوته نمایند. هرگاه بخواهند بعد از صرف شام به خانـه خـود بروند، حق صرف شام را ندارند.
شرط دیگر این که روضه خوان که دو نفر در عرض سال معین شده چون از خود خدام بعضی روضه خوان هستند، هر سه ماه دو نفر مشغول روضه خوانی باشند که در حقیقت هشت نفر روضه خوان بخوانند. هر سه ماه دو نفر و حقی که معین شده به این هشت نفر برسد و قرار داده شده که در لیالی ایام ماه مبارک رمضان طلاب و غرباء را وقت افطار شام بدهند و روضه بخوانند و شام خدام را در سحور بدهند.
و شرط شد هر اوقات که خدام کشیک علاوه از آن چه منظور شده حاضر باشند، شام آنها موافق برآورد علاوه داده شود و هرگاه خدام کشیک کمتر حاضر باشند موافق سرشمار از برآورد کمتر شام طبخ نمایند که در علاوه و کسر صرفه وقف ملاحظه شده باشد و خدام حاضر بی¬شام نمانند.
و به تاریخ لیله جمعه هیجدهم شهر ذى الحجه الحرام یونت ئیل ۱۳۱۱ هجری از موقوفه مذکوره تخلیه ید ملکیت نموده و به تصرف جناب مستطاب آقای …… حالیه آستانه مقدسه داده شد و صیغه وقف بالعربیه و الفارسیه جاری گردید. فمن بدله بعد سمعه فانما ائمه على الذین بیدلونه ان الله سمیع علیم (۶) و کان ذلک فی ۱۸ شهر ذى الحجه الحرام ۱۳۱۱ محمد شفیع.
• وقف نامه دوم
بعد الحمد و الصلوه مجددا در روز جمعه یازدهم شهر محرم الحرام سنه ۱۳۱۸ هجری وقف صحیح شرعی و حبس مؤبد ملّی نمود این بنده ذلیل گنهکار روسیاه، محمد شفیع بن محمد حسن گرکانی:
نیم دانگ مشاع از کل شش دانگ قریه گازران جعفر آباد را که محدود است به حدود مفصله در متن به انضمام دو دانگ از کل شش دانگ یک حجر طاحونه و دو دانگ از کل شش دانگ یک قطعه باغ بزرگ و دو دانگ از کل شش دانگ یخچال و دو دانگ از کل شش دانگ عمارت ابراهیم مسگر و دو دانگ از یک قطعه باغ یونجه و آستانه مقدس حضرت فاطمه معصومه بنت موسی بن جعفر صلوات الله و سلامه علیها و على آبائها الطاهرین و اجدادها (المعصومین که همه ساله وجه منافع مذکوره به قرار تفصیل ذیل نان گوشت ماست، هیزم، پنیر، ادویه و سبزی به مصارف نهار خدام آستان مقدس برسد و تولیت آن را با تفضل و شرایط در متن به جناب مستطاب سلاله دودمان مصطفوی و فخر خاندان مرتضوی آقا میرزا محمدباقر متولی باشی سرکار فیض آثار سلمه الله تعالی و بعد از ایشان کس که متصدی هر تولیت باشد واگذار نمود و تمام شرایط مذکوره در موقوفه متن در نظارت صاحب منصبان و به موقع خریدن اجناس و مصارف قنات و صرفه مال موقوفه و غیره و غیره و غیره در این موقوفه هم منظور است.
و صیغه وقف بالعربیه و الفارسیه جاری گردید
«فمن بدله ما سمعه فانما اثمه على الذین بیدلونه» (7) فی شهر محرم الحرام سنه ۱۳۱۸ محمد شفیع.
به سعی و اهتمام جناب مستطاب سلیل العلماء العظام آقا شیخ على بحر العلوم خازن التولیه آستان عرش نشان حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه).
۷۵۰ مجلد از این وقفنامه به حلیه طبع آراسته مجاناً داده میشود. جمادی الثانی ۱۳۱۹ کتبه العبد المذنب یحیى التفرشی سنه ۱۳۱۹.
